جلسه ششم کارگاه تولید محتوای الکترونیکی – اصول تولید محتوای الکترونیکی

سلام ! به جلسه ششم دوره رایگان تولید محتوای الکرونیکی محمد مخبریان خوش آمدید. از اینکه همچنان با دوره مجازی ما همراه هستید بسیار خرسندیم. بی شک در این جلسه از آموزش، به مهم‌ترین مرحله‌ی کارمان رسیده‌ایم. لذا از شما بزرگواران خواهشمندم، مباحث این جلسه را با دقت مطالعه کنید و به آن‌ها عمل کنید. زیرا اگر اصول تولید محتوای الکترونیکی را در تولیدات آموزشی خود استفاده نکنید، آموزش های مبتنی بر وب و رایانه ای شما بی اثر خواهند بود و جذابیت خود را پس از مدت کوتاهی از دست خواهند داد.

اصول تولید محتوای الکترونیکی

آشنایی با اصول تولید محتوای الکترونیکی

همان‌طور که در جلسات قبلی کارگاه گفته شد، فرایند تولید محتوای الکترونیکی به صورت تیمی و گروهی و با تقسیم وظایف میان افراد مختلف انجام می‌شود، اما ممکن است برای معلمی که علاقه دارد محتوای چندرسانه ای را برای دانش‌آموزان یک مدرسه یا یک کلاس درس طراحی و تولید کند، چنین امکانی از لحاظ زمان و هزینه وجود نداشته باشد که از افراد متخصص (گرافیست، تکنولوژیست آموزشی، انیمیش‌ساز و ویرایشگر تصاویر، فیلم و صوت) در امر تولید محتوای الکترونیکی بهره‌مند باشد. به همین دلیل، معلمانِ علاقه‌مند به تولید محتوای الکترونیکی باید اصول و معیارهای کلی آن را بدانند، تا بتوانند نرم افزار آموزشی مناسب و استانداردی را طراحی و تولید کنند.

پیشنهاد می شود مطلب «نرم افزارهای تولید محتوای الکترونیکی» را مطالعه نمایید.

امیرتیموری(۱۳۸۴) در اصول تولید محتوای الکترونیکی، بر رعایت پنج اصل زیر تأکید می‌کند:

توازن:

یعنی توزیع متعادل عناصر تشکیل دهنده محتوا در یک صفحه

سادگی:

ارائه اطلاعات مختصر، طرح‌های محدود، نوشته‌های کوتاه، محدودیت تعداد و تنوع رنگ‌ها

تأکید:

وجود تفاوت محسوس روی جزئی که به آن تأکید می‌شود

فضای خالی:

رعایت نسبی فضاهای خالی بین عناصر

وحدت:

تأکید تمام اجزای سازنده محتوای چند‌رسانه‌ای روی یک موضوع و هدف مشخص

همچنین در طراحی و تولید محتواهای الکترونیکی (نرم‌افزارهای آموزشی)، معیارها و اصولی وجود دارند که در حین طراحی و ساخت نرم‌افزار باید مورد توجه تولید کننده قرار گیرند. مهم‌ترین رکن در تولید محتواهای الکترونیکی، رعایت اصول طراحی آموزشی است. سیف (۱۳۹۲) معتقد است که «طراحی آموزشی، انتخاب، تولید و برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی است که به یادگیرندگان در یادگیری کمک می‌کند». این جلسه ، قصد ندارد اصول طراحی آموزشی را تبیین و تعریف کند، اما نویسنده برای سهولت و تسریع آموزش این اصول، آن‌ها را به بیانی ساده و روان‌تر در اصول تولید محتوای الکترونیکی گنجانده است.

در حالت کلی می‌توان اصول تولید محتوای الکترونیکی استاندارد را به دو بخش کلی تقسیم کرد:

الف) بخش فنی (اصول تولید محتوای الکترونیکی)

۱- نصب و اجرای بدون اشکال:

محتوای الکترونیکی باید از حجم مناسبی برخوردار باشد تا در هنگام نصب و اجرا ، دچار مشکل نشود. همچنین باید قابلیت نصب بر روی سیستم عامل‌های معروف را داشته باشد (ویندوزXP، ۷، ۸ و…). استفاده از تصاویر، فایل‌های متحرک فیلم و صوت، حجم زیادی را اشغال می‌کند، پس در استفاده از این فایل‌ها باید دقت بیشتری داشت.

۲- طراحی ظاهری نرم‌افزار:

بهتر است محیط نرم‌افزار زیبا، جذاب و متناسب با محتوای آموزشی بوده و تصاویر به کار رفته در آن از کیفیت مناسبی برخوردار باشد. و ابعاد کادر اصلی نرم‌افزار به گونه‌ای تعیین شود که کاربران بتوانند به راحتی از محتوا بهره‌مند شوند.

۳- قابلیت تعامل:

باید قسمتی در نرم‌افزار وجود داشته باشد که کاربر بتواند از طریق آن، نظرات، انتقادات و پیشنهادهای خود را برای طراح نرم‌افزار ارسال کرده و با او تماس برقرار کند. ثبت آدرس ایمیل، وبلاگ یا وب سایت، شماره تماس و آدرس شبکه‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط و پشتیبانی، مناسب می‌باشند. همچنین باید محتوا را طوری طراحی کرد که فراگیر را به تفکر و عمل وادار کند و صرفاً به ارائه مستقیم اطلاعات بسنده نشود.

۴- ارائه خدمات:

در نرم‌افزارهای آموزشی بهتر است قسمتی طراحی شود که حاوی نرم افزارهای مورد نیاز کاربر باشد. مثلاً ممکن است سیستم کاربر، نرم‌افزارهای پخش فیلم و صوت یا نرم‌افزارهای اجرای فایل‌های فلش را ندشته باشد، در این زمان کاربر با مراجعه به بخش ارائه خدمات، نرم‌افزار مورد نیازش را یافته و آن را نصب می‌کند تا بتواند از محتوای الکترونیکی به طور کامل استفاده کند و در هنگام اجرا و استفاده از آن دچار مشکل نشود. همچنین طراح نرم‌افزار می‌تواند در صورت نیاز، راهنمای استفاده از محتوای الکترونیکی را در این قسمت قرار دهد، تا کاربران در حین استفاده از نرم افزار آموزشی، دچار مشکل یا ابهام نشوند و نقشه‌ی راه را بدانند.

۵- نوآوری و خلاقیت:

مهم‌ترین بخشی که می‌تواند نرم‌افزار شما را از دیگر نرم‌افزارها متمایز کند، همین بخش است.

۶- قابلیت به‌روزرسانی:

یک نرم‌افزار آموزشی باید قابلیت به‌روزرسانی را داشته باشد.

۷- دسترسی های پرکاربرد:

بهتر است در تمام صفحات نرم افزار، دکمه‌ی برگشت به صفحه‌ی اصلی (برگشت به فهرست) و دکمه‌ی خروج از نرم افزار وجود داشته باشد، تا کاربر در صورت نیاز از آن استفاده کند. اگر نرم‌افزاری دارای موسیقی زمینه است، باید دکمه‌ای برای قطع و پخش موسیقی یا افزایش و کاهش صدای پخش وجود داشته باشد.

۸- درج لینک:

اگر در نرم افزار، آدرس صفحه‌ای از اینترنت را معرفی کردید، بهتر است آن آدرس به صورت لینک (پیوند) طراحی شود تا کاربر بتواند با کلیک کردن بر روی آن، مستقیماً وارد آن صفحه در فضای اینترنت شود.

۹- آزمون و ارزشیابی:

به عقیده سیف (۱۳۹۴) آزمون وسیله‌ای است که میزان برخورداری یک فرد از یک ویژگی را اندازه‌گیری می‌کند. همان‌طور که می‌دانید هر نرم‌افزار آموزشی برای تحقق اهداف خاصی طراحی شده است. تایلر (۱۹۴۲) به ارزشیابی به عنوان ملاک و مدرکی برای بررسی میزان تحقق اهداف آموزشی می‌نگرد. همچنین گی (۱۹۹۱) ارزشیابی را فرایند نظام‌دار برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعاتی می‌داند که ما را از میزان تحقق اهداف آگاه می‌سازد.

فردی که از نرم‌افزار آموزشی استفاده می‌کند بهتر است در ابتدا، حین و انتهای آموزش، مورد ارزشیابی (آزمون) قرار گیرد تا از میزان یادگیری خود با خبر شود. طراح نرم‌افزار می‌تواند با استفاده از نرم‌افزارهای آزمون‌ساز ، آزمون‌های مختلف را برای ارزشیابی کاربران طراحی و تولید کند، یا اینکه می‌تواند سوال‌هایی را طراحی کرده و آن را در محتوا بگنجاند.

ب) بخش محتوایی (اصول تولید محتوای الکترونیکی)

۱- عنوان نرم‌افزار:

در نرم‌افزار آموزشی باید عنوان به طور دقیق مشخص شود و بیانگر هدف اصلی نرم‌افزار باشد.

۲- بیان اهداف:

«هدف‌ها ، غایت و نتایج نهایی حاصل از آموزش‌اند که مدرس یا سازمان‌های آموزشی به منظور دستیابی به آن‌ها آموزش‌ها را ارائه می‌کنند» (فردانش، ۱۳۸۸) . گانیه (۱۹۸۵) به منظور تسهیل فرایند یادگیری و آموزش، بر توضیح روشن هدف‌های آموزشی تأکید دارد. بدین منظور، هدف‌های یادگیری باید در قالب فعالیت‌های رفتاری تعیین و تنظیم شوند (شعبانی، ۱۳۹۳) تا فراگیر (کاربر) از آنچه که قرار است یاد بگیرد آگاه شود.

برای نگارش اهداف رفتاری باید به نکات زیر توجه داشت (یغما، ۱۳۹۴):

الف) در بیان هدف‌های آموزشی باید از افعال رفتاری استفاده کنید؛

مانند: نام ببرید، درست کنید، منظم کنید، مقایسه کنید، نمایش دهید، نشان دهید، بنویسید، شرح دهید، کامل کنید و… .

ب) انتظارات آموزشی خود را به گونه‌ای صریح و مشخص برای دانش‌آموز بیان کنید؛

مانند: مراکز استانهای ایران را نام ببرید، یک زنگ اخبار درست کنید، مراحل تصفیه آب را به ترتیب بنویسید و…

ج) جمله خود را با ارئه‌ی معیار اندازه‌گیری نتایج یادگیری مطلوب که مورد قبول شماست، تکمیل کنید؛

مانند: بر اساس نقشه و وسایلی که در اختیار دارید، در مدت نیم ساعت، یک زنگ اخبار بسازید، در یک ربع ساعت، شش مرحله تصفیه آب را به طور مرتب و متوالی رسم کنید و… .

۳- صحت و اعتبار مطالب:

محتوا باید از صحت و اعتبار علمی برخوردار باشد.

۴- تازگی موضوع:

محتوای آموزشی چه از لحاظ مباحث و شیوه‌ها و چه از لحاظ مثال‌ها و ارقام و آمار، باید متناسب با شرایط و نیازهای روز و منطبق با مآخذ جدید باشد (شعبانی، ۱۳۹۳).

۵- اهمیت:

محتوای انتخاب‌شده باید از اهمیت بالا برخوردار باشد؛ زیرا ایده‌ها، مفاهیم، اصول و تعمیم‌های اساسی محتوا برای تحقق اهداف برنامه درسی هستند و باید توانایی‌ها، مهارت‌ها و گرایش‌های ذهنی دانش‌آموزان را تقویت کنند. این درحالی است که تبا (۱۹۸۲) خاطر نشان می‌سازد که محتوا نباید صرفاً بر اساس جنبه‌های شناختی انتخاب شود، بلکه به ابعاد عاطفی نیز باید توجه شود.

۶- مخاطب سنجی:

در صفحه اصلی (فهرست) نرم‌افزار باید، مخاطب برنامه مشخص شود؛

مثلاً ذکر شود که محتوای حاضر، برای دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی گردآوری شده است.

۷- سبک نوشتار :

نوشتار باید فاقد هرگونه ابهام، پیچیدگی و غلط‌های املایی باشد. همچنین باید قواعد دستوری و نگارشی به طور کامل و دقیق در آن رعایت شود.

۸- رعایت سلسه مراتب:

در چیدمان و ترتیب ارائه مطالب و عناصر موجود در نرم‌افزار، باید سلسله مراتب مفهومی و ظاهری برقرار باشد.

۹- درج منابع:

در یک محتوای الکترونیک استاندارد، منابع ، اطلاعات و مستندات مطالب، باید در صفحه منابع مشخص شود.

منبع: نقل قول مستقیم از کتاب تولید محتوای الکترونیکی محمد مخبریان

– از دیگر جلسات آموزش تولید محتوای الکترونیکی نیز دیدن نمایید.

– همچنین منتظر نظرات، انتقادات و پیشنهادات سازنده شما عزیزان هستیم.